Yazar: Alpercan Çağlar

Bugün bir efsaneden bahsedicem yani dedem gibi gördüğüm efsanelerden birisi. Dünya onu “rock müziğin şeytani çocuğu” olarak tanıdı. Yarasa ısırdı, sahnede dengede duramadı, her an düşecekmiş gibi yaşadı… ama düşmedi. Adı, sadece bir müzik türünün öncüsü değil; bir duruşun, bir felsefenin ve aslında bir hayatta kalma biçiminin adı oldu: Ozzy Osbourne. Ve bu duruş, yalnızca bir sanatçının hikâyesi değil, hayatın ortasında savrulurken ayakta kalmaya çalışan herkes için bir ilham kaynağı. Bu yazıda Ozzy’nin sıra dışı yaşamı üzerinden, adına “Ozzy Mantalitesi” diyebileceğimiz bir yaşam biçimini anlatacağım. Anlatınca konunun müzikten ibaret olmadığını anlayacaksınız.

🎤 Kim Bu Ozzy?

John Michael “Ozzy” Osbourne, 1948 yılında İngiltere’nin Birmingham kentinde, işçi sınıfı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Disleksi teşhisiyle okul hayatında başarısız görüldü, küçük yaşta hırsızlıktan hapis yattı. Ama sonra Black Sabbath geldi. Ve müzik tarihinin yönü değişti. Metallica, Pantera, Guns n Roses gibi pek çok rock grubuna ilham olup var olmalarını sağladılar.

Ozzy, Black Sabbath ile yalnızca bir grup kurmadı; aynı zamanda heavy metal’in temelini attı. Daha sonra tabi bu özgünlüğü yüzünden gruptan kovulup solo kariyeriyle kendi markasını yaratmayı başardı ve kimseye de küsmedi dostları onu kendisine zarar vermesin diye uyarırken o kendisi olmaya devam etti. Tüm iniş çıkışlara rağmen müzik sahnesinden hiç düşmedi. Belki de asıl başarı hikâyesi de burada yatıyor: Hayat tarafından defalarca yere serilmek ama bir şekilde ayağa kalkmak. Dersini almasa da ayağa kalkıp hayatına devam etti.

⚡ Ozzy Mantalitesi: Kuralsızlığın İçindeki Bilgelik

Ozzy’nin yaşam tarzı dışarıdan bakıldığında kaotik, tehlikeli ve dengesiz görünebilir. Ancak bu kaosun içinde bir tür bilgelik, bir özgürlük anlayışı ve modern insanın sıkıştığı kalıplara karşı bir isyan gizlidir. İşte Ozzy’nin duruşunu tanımlayan bana göre bazı ilkeler:

1. Olumsuz Konuşanları Umursamamak

Olumsuz konuşanları asla takmadı, dostlarının iyi söylemlerini dikkate aldı, her zaman eleştiri kabul etti ama yapamazsın diyenleri asla takmadı. Hakkında yüzlerce kez “bitmiş”, “artık yürüyemez”, “konuşamaz” dendi. Her seferinde geri döndü. Kendi deyimiyle:

“I’m not going to say sorry for being me.”

2. Kendine Özgü Olmak

Ne sesi birine benzer ne sahnesi. Taklit edilemez çünkü kendisi bile çoğu zaman kendini tekrar etmez. Kendine özgü olmak, onun müziğinde olduğu kadar hayat tarzında da temel ilke.

3. Kimseye Zarar Vermiyorsan, Kimseyi İlgilendirmez

Alkol, uyuşturucu, sahne şovları… Tartışmalı tercihler yaptı. Ancak onun felsefesi hep şuydu:

“Ben kendime zarar verdim ama kimseye ‘sen de böyle yaşa’ demedim.”

4. Rahat Olmak

Kendini kasmadan, poz vermeden yaşadı. Sahnedeki haliyle evdeki hali arasında fark yoktu. Reality show The Osbournes sayesinde milyonlar onun ne kadar ‘gerçek’ olduğunu gördü.

5. Standartlara Uymaya Çalışmamak

Konvansiyonel başarı ölçütlerine uymadı. Akıllı görünmedi, ‘iyi örnek’ olmadı, düzgün konuşmadı. Ama tüm bu “uyumsuzluklar” onun kimliğini oluşturdu.

6. Nerede Olduğun Değil, Nereye Gittiğin Önemlidir

Kariyerinde düştü, kovuldu, dalga geçildi. Ama her seferinde tekrar yola çıktı. Asla geldiği noktaya takılı kalmadı, ileri baktı.

7. Destekleyen Biri Varsa Ne Güzel, Yoksa Da Devam Et

Sharon Osbourne onun en büyük destekçisi oldu. Ama ilk çıkışında tek başınaydı. Hayat sana destek sunmazsa bile yoluna devam etmelisin fikri, onun yaşamında sık sık karşımıza çıkar.

8. Pes Etmemek

Parkinson hastalığı, yaşlılık, fiziksel düşüşler… Turneleri iptal etse de müziği bırakmadı.

“The show must go on… even if I crawl.”

9. Özgün Olmak

Ne yazdığı müzik, ne giydiği kıyafet, ne de söylediği sözler başkasına benzer. Her şeyinde kendi imzası vardır. Ve o imza, kopyalanamaz.

10. Zamanı Geldiğinde Bırakmayı Bil

Ozzy Osbourne, ölümünden yalnızca iki hafta önce, tüm sağlık sorunlarına rağmen doğup büyüdüğü topraklarda bir kez daha sahneye çıkmak ve son kez şarkı söylemek için her şeyini ortaya koydu. Yıllarca sahnelerde olup bir müzik kültürüne yön verdikten sonra altı yıl boyunca yatalak yatmak, onun için bir vedaya yakışır bir son değildi.

Ve öyle de yaptı: Sahneye çıktı, tüm dünyaya şarkılarını söyledi, seyircileriyle göz göze geldi. O an, sadece bir konser değil; bir veda töreniydi.

Konserden yalnızca iki hafta sonra, sessizce bu dünyadan göçtü.

O, ne zaman durması gerektiğini bilen ama asla hırsından vazgeçmeyen biriydi. Gitmeyi de, sahnede kalmayı da kendi seçti.

Ve şimdi o yok. Ama ardında yalnızca müzik değil, bir yaşam dersi bıraktı: Kendi gibi yaşa, kendi gibi git.

🎶 Müziği ve Kültürel Etkisi

Ozzy yalnızca bir sanatçı değil, aynı zamanda bir altkültürün bayrağını taşıyan figürdür. Black Sabbath ile başlayan yolculuk, “Crazy Train”, “Mr. Crowley”, “No More Tears” gibi solo parçalarla devam etti. Gitaristler Randy Rhoads ve Zakk Wylde gibi isimlerle çalışarak müzik tarihine yön verdi.

Onun etkisi, sadece müzikle sınırlı değil; moda, popüler kültür, hatta psikolojik direnç kavramlarında bile iz bırakmıştır. Antikahraman figürünü modern dünyaya taşıdı.

📺 Reality TV ile Değişen İmajı: Ozzy Ev Hali

2000’lerin başında yayınlanan The Osbournes, Ozzy’i “aile babası” olarak tanıttı. Delilik, uyuşturucu ve kaosun ötesinde bir insan; sabah kahvaltısında ayakkabısını bulamayan, çocuklarıyla atışan, Sharon’a kahve getiren biri vardı. Ve bu haliyle de çok sevildi. Çünkü o hep gerçekti.

📚 Kaynaklar

Akademik Makaleler ve Üniversite Kaynakları:

• Frith, Simon. Music for Pleasure: Essays in the Sociology of Pop. (University of Edinburgh)

• Weinstein, Deena. Heavy Metal: The Music and Its Culture. (DePaul University)

• University of Liverpool – Popular Music Studies Programme

• Columbia University – Counterculture and the Music Industry

• Harvard Extension School – Music and Identity in Contemporary Culture

• UCLA – Rock and Rebellion: A Cultural History

Kitaplar:

• Ozzy Osbourne, I Am Ozzy (Oto-biyografi)

• Mick Wall, Black Sabbath: Symptom of the Universe

• Neil Strauss, The Dirt: Confessions of the World’s Most Notorious Rock Band (özellikle rock felsefesi için iyi bir kaynak)

✊ Son Söz: Kaosun İçinde Anlam Bulmak

Ozzy Osbourne’un hikâyesi, “başarılı olmak için düzgün, planlı, ölçülü olmalısın” diyen her türlü öğretinin karşısında dimdik duran bir istisna. Onun hayatı bize şunu söylüyor:

“Kendi yolunu çiz. İster sarhoş gibi yürü, ister başkalarının alay konusu ol… Ama yürü. Düşsen bile kalk. Çünkü bu dünya, düşmeyenlerden çok, düşüp yeniden kalkmayı öğrenenleri hatırlıyor.”

Dünya değişir, insanlar değişir. Ama kendine sadık kalmayı başaranlar, hiç ölmez. Tıpkı Ozzy gibi.

Ozzy anısına…

Tarih, çoğu zaman kazananların yazdığı bir hikâyedir. Ancak kazanan kimdir? Tarım Devrimi ile birlikte insanlık daha düzenli, daha üretken ve daha “medenî” bir hayata geçti denir. Yuval Noah Harari ise Sapiens kitabında bu anlatıya karşı çıkar: Tarım Devrimi, bir ilerleme değil, insanlık için bir tuzaktı. Daha çok çalıştık, daha az özgürdük, daha hasta ve daha yorgunduk. Harari’nin bu “büyük aldatmaca” tespiti bugün kulağa fazla dramatik gelebilir ama modern şehir hayatına baktığımızda bu sözler neredeyse kehanet gibi yankılanıyor.

Bugün buğday tarlalarının yerini ekranlarımızda ışıltılı hayatlar paylaşan influencer’lar aldı. Eskiden toprağın kölesiydik, şimdi de algoritmaların ve trendlerin. İnsanlar AVM’lerde, brunch mekanlarında, partilerde koştur koştur bir şeylere yetişmeye çalışıyor; ama aslında en çok kendilerinden uzaklaşıyor. Sanki hayatı yaşamak değil, yaşadığını göstermek değerli artık.

İnsanlar günümüzde yediklerini, içtiklerini, gezdiklerini, yapmacık anlarını paylaşmaktan kaçınmıyor. Finalde konu mahremiyeti bile aşmış olabiliyor bazen. Günümüzde pek çok gencin hevesi bile çalışıp bir konuda yetkin bir uzman olmak yerine influencer olup kolay yoldan ünlü olmak, para kazanmak.

Tüketimin Yeni Tanrıları: AVM’ler, Influencerlar ve Takip Edilen Hayatlar

Bugünün insanı doğayla bağ kurmak yerine ekranla bağ kuruyor. Modern şehir hayatında “ne giydiğin” değil, “nerede giyip story attığın” önemli. AVM’ler artık alışveriş yerinden çok birer tapınağa dönüştü; influencerlar ise yeni nesil ruhani liderler gibi. Ne yiyeceğimiz, nerede kahve içeceğimiz, hangi müzeye gideceğimiz ya da ne zaman ara vermemiz gerektiği bile onların önerilerine göre şekilleniyor. Kendi bedenimizi bile onlar gibi şekillendirmeye çalışıyoruz.

İnsanlar belki hiç gitmeyecekleri ülkelerin kahvaltılarını tüketiyor, “keşfet”e düşmek için üç filtreden geçen yüzleriyle samimiyet arıyor. Ve tüm bunları “kendileri” gibi görünmek adına yapıyorlar. Oysa giderek aynılaşıyoruz. Aynı tabaklar, aynı kafeler, aynı pozlar. Modern hayat bir özgürlük hikâyesi değil, kopyala-yapıştır bir kaos artık.

Ve farkında olmadan hepimiz bir başka Harari gerçekliğine çekiliyoruz: Biz tarımı kontrol etmedik, buğday bizi şekillendirdi. Şimdi de biz sosyal medyayı yönettiğimizi sanıyoruz, oysa algoritmalar bizi yönlendiriyor. Story atmazsak sanki var olmamışız gibi. “Anı yaşamak” için önce kayıt tuşuna basmamız gerekiyor. Ne garip bir ironi.

Var Olmak İçin Satın Al: Fight Club’ın Gerçekleşen Kehaneti

“Sahip olduğun eşyalar, sonunda sana sahip olur.”

— Fight Club

David Fincher’ın kült klasiği Fight Club, ilk bakışta bir öfke, erkeklik ve anarşi hikâyesi gibi görünür. Ama biraz dikkatle izleyen herkes şunu fark eder: Asıl hikâye kimliğini tüketimle tanımlayan insanın çöküşüdür. Filmin isimsiz ana karakteri, IKEA kataloglarıyla döşediği bir evde yaşıyor ama kendisini hiç “yaşar” gibi hissetmiyor. Çünkü kendi kararlarını değil, sistemin ona sattığı hayatı yaşıyor.

Bugün de aynı döngüdeyiz. “Minimalist” yaşamak için alışveriş yapıyoruz. Doğal görünmek için filtre uyguluyoruz. Kendi ihtiyaçlarımızı değil, trendleri takip ediyoruz. Kendimize bir soru sormuyoruz: Ben gerçekten bunu istiyor muyum, yoksa bu bana ‘gösterildiği’ için mi istiyorum?

Giydiğimiz markalar, gittiğimiz konserler, tattığımız tabaklar kim olduğumuzu tanımlamaya başladı. Ve bu tanımların hiçbiri kendimize ait değil. Harari’nin dediği gibi “hayalî düzenlere” tapıyoruz. Bu düzenin adı artık “özgürlük” değil, “özgür gibi hissettirilmiş tüketici.”

Fight Club’daki Tyler Durden’in isyanı, bugünkü pasif agresif mutsuz şehir insanının çığlığı oldu:

“Sistemin bize dayattığı her şeye sahip olduk ama hâlâ eksik hissediyoruz.”

Gerçek Hayat Nerede Başlıyor? Wi-Fi Yoksa mı Başlıyor?

Sabah uyanır uyanmaz elimiz telefona gidiyor. Kahvaltı yapmadan önce bildirimlere, mesajlara ve algoritmaların önümüze serdiği sonsuz içeriğe göz atıyoruz. Hâlâ gözümüz mahmurken ilk uyarıyı alıyoruz: “Bir şeyler kaçırıyor olabilirsin.” Oysa neyi kaçırıyoruz? Gerçekten yaşanması gereken bir hayatı mı, yoksa bize yaşanması gerektiği gösterilen bir hayatı mı?

Doğadan kopuş, Harari’nin tarif ettiği gibi, sadece tarımla başlamadı; bugün ekranla tamamlandı. Artık doğa, organik bir ihtiyaç değil; arada bir “detox kampı” temalı hafta sonlarına sığdırılan bir dekor. Sessizlik ise huzur değil, korkulması gereken bir boşluk gibi. Çünkü sessizlikte yüzleşiyoruz. Kendi iç sesimizle, gerçek ihtiyaçlarımızla, bastırdığımız yorgunlukla, yalnızlıkla…

Ama biz ne yapıyoruz? Bir etkinlik buluyoruz. Bir story paylaşıyoruz. “Yaşadık” diyebilmek için bir kanıt bırakıyoruz. O anı hissetmek yerine, başkalarının görmesini istiyoruz. Belki de gerçek hayat, o kanıta ihtiyaç duymadığımız yerde başlıyordur. Belki de “wifi çekmiyor” cümlesinin geçtiği yerler, ilk kez gerçekten nefes alabildiğimiz yerlerdir.

Fight Club’da olduğu gibi kimliklerimizi yeniden tanımlamak mümkün. Sistemin dışına çıkmadan sisteme direnmek mümkün değil belki ama sistemin bizi nasıl tanımladığını fark ettiğimiz anda, o zincirin ilk halkası çatlıyor.

Evcilleştirilmiş İnsanlıktan Kurtulmak Mümkün mü?

İnsanlık tarihinin kırılma anı olarak görülen Tarım Devrimi, Harari’ye göre bir “evcilleştirme operasyonuydu.” İnsan toprağı kontrol ettiğini sanarken, aslında toprağın ihtiyaçlarına göre yaşayan bir tür hâline geldi. Aynı durum bugün de geçerli. Şehirli yaşamın ışıklı tabelaları, influencerların hayat taklitleri, AVM’lerdeki indirime girmiş anlamlar arasında kendi doğamızı unuttuk. Artık ne istediğimizi bilmiyoruz; yalnızca gösterilenleri arzuluyoruz.

Oysa insan, doğası gereği hissedebilen, sorgulayabilen ve seçebilen bir varlık. Bu kabiliyetlerini yeniden hatırladığı anda, döngü kırılabilir. Ama bunun için önce şunu fark etmesi gerekiyor: Modern dünya, seçim yapma özgürlüğü sunmaz. Sana seçenek sunar, sonra onların arasından “özgürce” seçim yaptığını hissettirir.

Harari’nin sözünü ettiği “aldatmaca”, sadece geçmişe ait değil; hâlâ devam ediyor. Ve Fight Club’daki Tyler Durden’in öfkesinde saklı olan gerçek hâlâ güncel:

“Kendini işinle tanımlama. Sahip olduğun arabayla ya da banka hesabınla da değil. Sen tükettiğin şeyler değilsin.”

Bu yazı bir çözüm reçetesi değil. Ama bir farkındalık çağrısı olabilir. Belki bir sonraki hafta sonu, sadece kendin için bir şey yaparsın. Sırf paylaşmak zorunda olmadığın için değerli olan bir an yaşarsın. O an belki küçük, belki sessiz olur. Ama sahici olur.

Ve belki de o an, gerçek hayatın başladığı yerdir.

Kaynakça

1. Harari, Yuval Noah. Sapiens: A Brief History of Humankind. Harper, 2015.

2. Bauman, Zygmunt. Tüketim Toplumu. Ayrıntı Yayınları, 2017.

3. Han, Byung-Chul. Yorgunluk Toplumu. Sel Yayıncılık, 2019.

4. Kasser, Tim. The High Price of Materialism. MIT Press, 2002.

5. University of Oxford – School of Anthropology & Museum Ethnography.

“Escaping the Algorithm: Identity Formation in the Age of Influencer Culture.”

Journal of Consumer Culture, 2021.

6. University of Amsterdam – Faculty of Social and Behavioural Sciences.

“Consumerism as the New Religion: Shopping, Belonging, and Anxiety.”

International Journal of Cultural Studies, 2020.

7. University of California, Berkeley – Media Studies Department.

“Fight Club and the Crisis of Modern Masculinity.”

Media, Culture & Society, 2019.

8. University of Cambridge – Faculty of Philosophy.

“Freedom in a Market Society: The Illusion of Choice.”

Philosophy & Public Affairs, 2022.

Temizliğin ardındaki görünmeyen hayatı keşfetmeye hazır mısınız?

Valla hazır değilseniz de çok geç artık çünkü bu yazıyı yazdım, olan oldu. Bu bir bilimsel ya da tıbbi bir yazı değil o yüzden o açıdan değerlendirmeyin ancak dersimi de çalışıp geldim onu da unutmayın. 4/4 ile rekor ortalamayla mezun olmuş biri olarak dersimi çalıştığımdan emin olabilirsiniz. 

Mikrop Korkusunun Evrimi ve Toplumsal Algı

Elini yıkamadan yemek yiyen birini gördüğümüzde içimizden geçen ilk tepki genellikle net olur: “İğrenç.” Temizlik, neredeyse tüm kültürlerde erdem sayılırken, mikrobiyal yaşam da çoğu zaman hastalıkla eş tutulur. Ancak bu refleksin, sandığımız kadar biyolojik değil; büyük oranda kültürel ve sosyolojik olduğunu hiç düşündük mü?

Lavaboda sıraya girdiğimiz bir ortamda hâlâ sıkça gördüğümüz bir davranış var: Lavabodan çıkan ama sabuna dokunmadan, sadece ellerini ıslatarak çıkan bireyler. Sanki musluğun değdiği su, tüm mikropları sihirli bir şekilde yok ediyormuş gibi… Bu davranışın arkasında, görünmek uğruna yapılan temizlik ritüelleri var ama içerikte hijyen yok. Bu tiplerin elinden paketli çikolata bile alınmaz, yenmez.

Pandemiyle birlikte bu durum büyük ölçüde değişti. COVID-19, ellerimizi yıkamanın yalnızca kişisel hijyen değil, toplumsal bir sorumluluk olduğunu da öğretti. Sabunla 20 saniye kuralı, kolonya ritüeli, her yere taşınan el dezenfektanları… Ya McDonalds bile reklam yaptı ya ellerinizi yıkayın diye daha ne desinler. Ama bu yeni hijyen devrimi, mikropların tümünün düşman olduğu gibi hatalı bir anlayışı da beraberinde getirdi.

Mikrobiyota Nedir? Biz Kimle Yaşıyoruz?

Şimdi bizi biz yapan bazı minnak unsurlar var bunlara vücudumuzda yaşayan bakteriler, mantarlar, virüsler ve diğer mikroorganizmaların tümüne mikrobiyota denir. Bunlar sadece bağırsaklarımızda değil; cildimizde, burnumuzda, akciğerimizde, hatta gözümüzde bile yaşar. Bu canlılar, sindirim, bağışıklık, hormon dengesi ve nörolojik işlevlerle yakından ilişkilidir (Lynch & Pedersen, 2016). Yattığın yastıktan, giydiğin çoraba kadar her yerde var bunlar. Hatta şöyle diyim, ter kokusu diyorsunuz ya normalde ter kokan bir sıvı değil senin organizmaların koku yapıyor dostum.

İnsan vücudu, yaklaşık 30 trilyon insan hücresi ve 39 trilyon mikrobiyal hücre barındırır (Sender et al., 2016). Yani mikrop değiliz ama mikroplarla “beraber yaşayan” bir organizmayız. Ve bu yaşam birlikteliği, biz fark etmeden bizim yerimize kararlar alıyor: Ne kadar kilo alacağımızdan tutun, depresyona girip girmeyeceğimize kadar. Hatta sevgili Barış Özcan’ın da bununla ilgili bir videosu var kaynakçaya bırakıcam izleyin kültürlenin biraz. Hatta şöyle diyim çok severek yediğimiz yoğurt gıdası tam bir bakteri çorbasıdır, ama tabi okumazsanız bilmezsiniz böyle şeyleri sonra da Alpercan kardeşiniz anlatmak zorunda kalır böyle ukala ukala.

Hijyen Hipotezi: Fazla Temizlik Hasta Eder mi?

David Strachan’ın 1989 yılında ortaya attığı Hijyen Hipotezi, modern toplumlarda alerjik ve otoimmün hastalıkların artışını açıklamak için öne sürüldü. Temizliğin aşırılığı, çocukların bağışıklık sistemini eğitecek kadar mikroorganizmaya maruz kalamamasına neden oluyor (Strachan, 1989). Sonrasında ne oluyor? Çocuğun gelişim döneminde vücut o organizmalarla karşılaşmadığı için daha zayıf, güçsüz ve dayanıksız oluyor. Sonra diyorsun ki “benim çocuğum da çok narin hemen hasta oluyor” aynen kanka haklısın. Kişi gelişim döneminde ne kadar organizmalara kısıtlı seviyede maruz kalırsa hastalıkları atlatma döneminde bağışıklığının geliştirdiği antikor ve savunma hücreleri o organizma cinslerine ona göre dayanıklılık geliştirir bunun sonucunda da gelecekte narin değil sürekli hasta olmayan dayanıklı bir çocuğun olmuş olur abla.

Örneğin, Batı Avrupa ülkelerinde astım ve alerji oranları, Doğu Avrupa’ya göre çok daha yüksek. Kırsalda, hayvanlarla iç içe büyüyen çocuklar, apartman dairelerinde büyüyen yaşıtlarına göre çok daha dirençli bir bağışıklık sistemine sahip olabiliyor (Rook, 2012). Kuzey ülkelerinde bebekken soğuğa maruz bırakılan bebeklerin büyüdüklerinde daha zor hasta olmalarını da buna örnek verebiliriz ya da sürekli bir hijyen ortamında kimyasallarla temas eden çocukların daha çok alerjik bünyeye sahip olduklarını örnek verebiliriz.

Modern toplumlarda insanlar, mikropların “hiçbir zaman iyi bir şey” olmadığını sanıyor. Oysa biz mikroplarla savaşmak değil, onlarla uyum içinde yaşamak zorundayız. Yoksa nanaylarız.

Kültürel Pratikler ve Mikrop Algısı: Kırsal mı, Kentsel mi?

Toplumdan topluma mikrop algısı değişir. Bazı kültürlerde çocukların toprakta oynaması teşvik edilirken, bazı anneler çocuklarının ellerini her dakika kolonya ile siler. Türkiye’de “Bağışıklığı güçlensin diye üstüne ceket giydirmem” diyen babaannelerle, “Hemen antibiyotik başlayalım” diyen ebeveynler aynı sofrada buluşabilir.

Kırsalda büyüyen bireylerin “biz çamurda büyüdük, bir şey olmadı” sözleri boşuna değil. Bilim de bunu destekliyor. Nature Reviews Immunology dergisinde yayımlanan bir araştırmada, toprakla temas eden çocukların bağışıklık sistemlerinin daha çeşitlenmiş T-hücreleri geliştirdiği gösterilmiş (Rook, 2012).

Şehirli steril yaşam, doğanın sunduğu mikrobiyal zenginliği bastırıyor. Modern hayatın çamaşır sularında boğulan bu mikro dünyası, biz fark etmeden ruhsal ve bedensel sağlığımızı etkiliyor.

Pandemi Dönemi: Temizlik Takıntısından Mikrop Paranoyasına

COVID-19 pandemisi ile birlikte el yıkamak bir halk sağlığı refleksi hâline geldi, kimileri yaptı kimileri yapmadı onu bilemiyoruz maalesef. Bu dönemde doğru sabun kullanımı, temas alanlarının dezenfeksiyonu ve maskeyle birlikte hijyenin önemi konusunda ciddi bir bilinç kazandık. Ancak her alışkanlıkta olduğu gibi burada da uçlara savrulduk. Günde 30 kez ellerini yıkayan bireyler, cildinde egzama ve tahriş gibi sorunlarla karşılaştı.

Pandemi sonrası psikolojide “mikrofobi” (mikrop korkusu) ve “kontaminasyon obsesyonu” gibi kavramlar literatüre yeniden girdi (APA, 2021). Hijyenin gerekliliği başka, paranoyaya dönüşmesi başkadır.

Mikrobiyota ile Nasıl Barışırız?

Mikrobiyal yaşamı dostumuz olarak görmek için:

• Gereksiz antibiyotik kullanımından kaçınmalıyız. (Blaser, 2014)

• Doğaya daha çok temas etmeliyiz. Çocukların bahçede oynamasına, sokakta koşturmasına izin verin.

• Probiyotik ve prebiyotik besinler tüketin. (Yoğurt, kefir, turşu, yulaf, muz, enginar vb.)

• Evcil hayvanlarla yaşamak mikrobiyal çeşitlilik açısından faydalıdır.

• El yıkamak önemlidir ama takıntı olmamalıdır. Özellikle tuvalet sonrası, yemek öncesi sabunla el yıkamak gereklidir. Ama sabah kalkar kalkmaz lavaboyu çamaşır suyuna boğmak mikrobiyotaya ihanettir.

Ee anlattın Alpercan ama Sonuç: Ellerimizi Yıkayalım, Ama Mikrobiyotayı da Koruyalım

Hijyen hayat kurtarır. Bu bir gerçek. Ama aşırı hijyen, yaşamın görünmeyen dostlarını yok eder. Mikrobiyota, bize zarar vermek için değil; bizi yaşatmak için bizimle birliktedir. Elbette ellerimizi yıkayalım. Ancak bunu gerçekten yıkamak için yapalım; sadece sudan geçirip toplum içinde “temiz görünmek” için değil.

Bir dahaki sefere lavabodan çıkan ama ellerini sadece ıslatıp geçen biri olduğunda ona kızmak yerine, acaba bu davranışın altında hangi sosyolojik ya da kültürel kodlar yatıyor, bunu düşünün ve o kişiden usulca uzaklaşın ama sonra mikrobiyotanıza dönüp şöyle deyin: “Ben seninle barıştım.”

Kaynakça

1. Yong, E. (2016). I Contain Multitudes: The Microbes Within Us and a Grander View of Life. HarperCollins.

2. Blaser, M. J. (2014). Missing Microbes: How the Overuse of Antibiotics Is Fueling Our Modern Plagues. Henry Holt and Company.

3. Strachan, D. P. (1989). Hay fever, hygiene, and household size. BMJ, 299(6710), 1259–1260.

4. Rook, G. A. W. (2012). Hygiene hypothesis and autoimmune diseases. Clinical Reviews in Allergy & Immunology, 42, 5–15.

5. Lynch, S. V., & Pedersen, O. (2016). The Human Intestinal Microbiome in Health and Disease. New England Journal of Medicine, 375(24), 2369–2379.

6. Sender, R., Fuchs, S., & Milo, R. (2016). Revised Estimates for the Number of Human and Bacteria Cells in the Body. PLoS Biology, 14(8), e1002533.

7. American Psychological Association. (2021). COVID-19 pandemic triggers increase in OCD symptoms and contamination fears. APA Monitor on Psychology.

8.Youtube, Barış Özcan, 2022, Vücudumuzun yarısından fazlası insan değil!

Günümüzde hepimizin bildiği üzere iklim değişikliği, hem bireyler hem de şirketler için en önemli gündem maddelerinden biri haline geldi. Özellikle son yıllarda mevsimlerin dünya genelinde düzgün yaşanamaması, buzulların hızlıca erimesi, yangınların ve yıkıcı ani fırtınaların artması bu konunun etkilerini yavaşça gün yüzüne çıkarıyor. Karbon emisyonlarını azaltma konusundaki küresel çabalar giderek artarken, “karbon sıfır” ve “karbon nötr” kavramları sıkça karşımıza çıkıyor. Kimileri bunları iyi bir imaj çizmek için kullanırken kimileri de gerçekten doğayı korumaya çalıştıklarını ve diğer insanların da buna yönelmesini teşvik etmeye uğraşıyor. Ancak bu iki terim, çoğu zaman birbirine karıştırılıyor ve hatta bazı durumlarda bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde manipülasyon amacıyla yanlış kullanılıyor.

Bu yazıda, karbon salınımı kavramını temel alarak “karbon sıfır” ve “karbon nötr” arasındaki farkları ele alacağım ancak terim ve tanımların açıklanmasına çok fazla girmeyeceğim. Ayrıca, bu farkların şirketlerin çevresel taahhütlerini nasıl etkilediğini ve bireylerin bu konuda ne gibi adımlar atabileceğini inceleyeceğim. Paris İklim Anlaşması’nın neden bu kadar önemli olduğunu anlamak adına, ABD’nin bu hafta anlaşmadan çekilme kararının olası etkilerine de tarafsız bir şekilde değineceğim.

Yazının sonunda, hem bireyler hem de kurumlar için uygulanabilir çözüm önerileri sunarak sürdürülebilir bir geleceğe nasıl katkı sağlanabileceğini ortaya koymaya çalışacağım.

Karbon Salınımı Nedir?

Karbon salınımı, hepinizin bildiği üzere genellikle fosil yakıtların yakılması sonucu ortaya çıkan karbondioksit (CO2) gibi sera gazlarını ifade eder. Bu gazlar, atmosferde birikerek dünya yüzeyinde ısı tutulmasına yol açar ve bu durum “sera etkisi” olarak bilinir. Sera etkisi, iklim değişikliğinin temel nedenlerinden biridir.

Bu konuyla ilgili olarak insan faaliyetleri, sanayi devriminden bu yana karbon salınımını dramatik bir şekilde artırmıştır. Elektrik üretimi, ulaşım, tarım ve sanayi faaliyetleri bu artışın başlıca kaynaklarıdır. Bunun sonucunda, dünya genelinde sıcaklıklar yükselmekte, deniz seviyeleri artmakta ve ekstrem hava olayları daha sık yaşanmaktadır.

Paris İklim Anlaşması ve Trump’ın Çekilme Kararı

2015 yılında imzalanan Paris İklim Anlaşması, karbon salınımlarını azaltarak küresel sıcaklık artışını 1,5 santigrat dereceyle sınırlamayı hedefleyen tarihi bir anlaşmadır. Bu hedef, iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak ve gezegenimizi daha yaşanabilir bir hale getirmek için kritik bir eşiktir. Ancak, bu hafta tekrar seçilen ve başkanlık koltuğuna oturan yeni ABD Başkanı Donald Trump’ın Paris İklim Anlaşması’ndan çekilme kararı alması, uluslararası çabalara zarar vermiştir. 

Trump, bu anlaşmanın ABD ekonomisine zarar verdiğini ve enerji sektöründeki şirketleri dezavantajlı hale getirdiğini savunmuştur. Ancak, bu kararın uzun vadede küresel çevresel etkileri olumsuz yönde etkilediği düşünülmektedir. ABD’nin çekilmesi, dünya çapındaki karbon azaltım hedeflerini baltalamış ve diğer ülkeler üzerinde ekonomik rekabet baskısı oluşturmuştur.

Karbon Sıfır ve Karbon Nötr: Farklar

Gelelim asıl konumuza “Karbon sıfır”, bir şirketin, ürünün ya da hizmetinin üretimi ve kullanımı sırasında hiçbir şekilde karbon emisyonu oluşturmaması anlamına gelir. Bu, tamamen yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmak, enerji verimliliğini maksimize etmek ve karbon emisyonunu kaynağında yok etmek anlamına gelir.

“Karbon nötr” ise, bir şirketin ya da bireyin oluşturduğu karbon emisyonlarını, karbon dengeleme projeleri ile telafi etmesi anlamına gelir. Bu projeler, genellikle ağaç dikimi, yenilenebilir enerji projelerine yatırımlar veya karbon kredisi alımları ile gerçekleştirilir. Ancak bu yaklaşım, karbon emisyonunu gerçek anlamda azaltmaktan ziyade, mevcut emisyonları telafi etmeye odaklanır. Bundan dolayı örneğin 2024 yılında 2023 yılına göre 10 katı karbon salınımı gerçekleştiren herhangi bir şirket, gerçekleştirdiği salınımı telafi edecek kadar da ağaç dikse de ya da yatırımlar gerçekleştirse de gerçekte yarattığı salınımı sıfırlamamış sadece buna karşılık bir aksiyon aldığını dış dünyaya sunmuş oluyor.

Son yıllarda, teknoloji şirketleri soğutma maliyetlerini azaltmak ve karbon salınımını düşürmek için sunucularını deniz altına taşıma projeleri üretmiştir. Ancak, bu uygulama deniz suyunun ısınmasına ve deniz altı ekosisteminde yaşayan canlılara zarar verdiği konusunda eleştirilmektedir. Teknolojik yeniliklerin, sadece ekonomik faydayı değil, ekolojik etkileri de dikkate alacak şekilde planlanması büyük önem taşımaktadır.

Şirketlerin çoğu, “karbon nötr” hedeflerine ulaştıklarını iddia ederek çevresel taahhütlerini abartabilir. Bu, tüketicilerde yanlış bir algı oluşturabilir ve “karbon yıkama” (“greenwashing”) olarak bilinen bir manipülasyona yol açabilir.

Sonuç ve Çözüm Önerileri

Sürdürülebilir bir gelecek için hem bireyler hem de kurumlar önemli rol oynar. Şirketlerin şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerine uygun olarak karbon hedeflerini belirlemeleri ve tüketicileri doğru bilgilendirmeleri kritik bir gerekliliktir. Bireyler ise enerji tüketimlerini azaltarak, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelerek ve karbon ayak izlerini düşürecek günlük alışkanlıkları benimseyerek katkı sağlayabilir.

Bill Gates’in İklim Felaketini Nasıl Önleriz kitabında da vurguladığı gibi, küresel karbon emisyonlarının sıfıra indirilebilmesi, teknolojik yeniliklerle desteklenen küresel bir ortak çabayı gerektirir. Aynı zamanda, önde gelen üniversitelerde yayınlanan akademik araştırmalar, karbon azaltımının ekonomik ve toplumsal faydalarını ortaya koymaktadır.

Gezegenimizin geleceği, bugün attığımız adımlara bağlı. Karbon sıfır hedefleri gerçek anlamda benimseyen bireyler ve kurumlar sayesinde, daha temiz ve yaşanabilir bir dünya mümkün olabilir ve unutmayın ki karbon sıfır ile karbon nötr aynı şeyler değil 🙂

Kaynakça

1. Gates, B. (2021). İklim Felaketini Nasıl Önleriz?. Doğan Kitap.
2. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) Raporları.
3. Harvard University, Climate Change Studies (Akademik Makaleler).
4. Oxford University, Environmental Research Letters (Araştırmalar).
5. World Resources Institute (WRI) Yayınları.